काठमाडौं : ६० वर्षअघि काइँलालाई लाहुर जाने फुर्सद थिएन । आजका युवा फुर्सद भएर विदेशिएका होलान् त ? ‘फुर्सद’ को परिभाषा समयसँगै बदलिरहेको छ । ‘कामबाट खाली रहेको समय’ मात्रै फुर्सद होइन, यो सन्तुष्टि, आनन्द र सामाजिकीकरणका लागि उपलब्ध समय हो भन्छ ‘वर्ल्ड लिजर अर्गनाइजेसन’ ।

जेन-जीको फुर्सद: एभेरेस्टदेखि टिकटकसम्म
एसईई सकेका जेन-जीका लागि फुर्सद भनेको कहिले एभेरेस्ट बेस क्याम्पको सोलो ट्रेक, त कहिले मोबाइलमा गेम र एनिमे । कोही हाइकिङ र घुमघाममा मस्त छन् भने कोही नेलआर्ट र ब्युटिसियन तालिममा व्यस्त । उनीहरू भविष्यको योजना बनाउनमा पनि सचेत देखिन्छन् । तर, ‘सोसल मिडिया हेर्‍यो, बस्यो’ भन्नेको जमात पनि सानो छैन ।

पुस्तान्तरण र ‘डिजिटल’ परिवर्तन
हाम्रा आमाहरू, हजुरआमाहरू र बा–हजुरबाको फुर्सदको दिनचर्या अहिलेको भन्दा फरक थियो । घाँसदाउरा, मेलापात, खेतीपाती र परिवारको हेरचाहमै उनीहरूको जीवन बित्थ्यो । मनोरञ्जनका लागि पँधेराका गफ, गट्टा खेल्ने, गीत गाउने वा धार्मिक ग्रन्थ पढ्ने चलन थियो । अहिले उनीहरूको फुर्सद पनि ‘मोबाइल’ र ‘इन्टरनेट’ मा अल्झिएको छ । ‘यो भाँडो जसले बनायो भगवान् हो बा !’ भन्दै हजुरआमाले मोबाइल सुम्सुम्याउँदा प्रविधिको शक्ति प्रस्ट देखिन्छ ।

वर्गीय फुर्सद र इन्टरनेटको प्रभाव
फुर्सदको उपभोग पनि वर्गीय छ । कसैका लागि ‘युरोप भ्रमण’ त कसैका लागि ‘हप्ताभरिको लुगा धुने’ फुर्सदको क्रियाकलाप बन्न पुग्छ । तर, सबै पुस्ता र वर्गमा एउटा साझा कुरा छ: इन्टरनेटको बलियो उपस्थिति । फुर्सदको धेरैजसो समय सामाजिक सञ्जाल, टिकटक र युट्युबमै बितिरहेको छ । नेपालमा पनि ५६% जनसंख्याले इन्टरनेट प्रयोग गर्छन् र ४९% ले सामाजिक सञ्जाल चलाउँछन् ।

इन्टरनेट: आवश्यकता कि लत ?
इन्टरनेट अहिलेको जीवनशैलीको अभिन्न अंग बनेको छ । यो काम, मनोरञ्जन र सामाजिक सम्बन्धको पुल बनेको छ । तर, यसको अत्यधिक प्रयोगले लतको जोखिम पनि बढाएको छ । खासगरी युवापुस्तामा अनलाइन गेम, फिल्म र सेक्स भिडियोको सेयरिङ जस्ता नकारात्मक प्रवृत्ति पनि देखिएका छन् । फुर्सदको सदुपयोगका लागि इन्टरनेट मात्रै विकल्प होइन । घुमघाम, ज्ञानवर्द्धक पुस्तक अध्ययन, पारिवारिक जमघट र प्रियजनसँगको समय बिताउनु पनि जीवनलाई पुनर्ताजगी दिने र सिर्जनशील बनाउने उपाय हुन् । के तपाईं आफ्नो फुर्सदको समय इन्टरनेटमा मात्रै बिताउनुहुन्छ, वा ‘रियल लाइफ’ का अनुभवहरू पनि बटुल्नुहुन्छ ?